گروه دفاع و امنیت مشرق _ محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت هفته گذشته در جریان نشست خبری خود در پاسخ به سوالی پیرامون روابط اقتصادی و سیاسی با کشور فرانسه با بیان جملاتی درباره تامین نیازهای هوانوردی ایران از سوی این کشور، به هواپیمای "میراژ" اشاره کرد که این موضوع، با بازتاب های فراوان در افکار عمومی و شبکه های اجتماعی همراه بود.

نام بردن از "میراژ" که یک جنگنده فرانسوی به حساب می آید در نگاه اول برای بسیاری از کارشناسان و دوستداران صنعت هوایی واژه ای عجیب بود چراکه ایران سالهاست به طور کامل از طرف کشورهای غربی تحت شدید ترین تحریم های تسلیحاتی قرار دارد و در این میان، ناگهان صحبت از خرید جنگنده فرانسوی به میان می آید.

بر اساس سخنان معاون رییس جمهور که با توجه به جایگاه قانونی خود در زمینه برنامه و بودجه، عضو شورای عالی امنیت ملی محسوب می شود، سوالات مهمی در ذهن مردم و رسانه ها ایجاد شده که مهمترین آنها را می توان در زیر خلاصه کرد:

آیا خانواده میراژ پاسخ گوی نیازهای هوایی جمهوری اسلامی ایران است؟

در ابتدا بهتر است نگاهی به تجهیزات و توانمندی های دو جنگنده فرانسوی میراژ اف 1 و میراژ 2000 داشته باشیم.

میراژ اف 1؛ دشمن دیروز و دوست امروز

هواپیمای میراژ اف 1 یک جنگنده چند ماموریتی "Multirole" است که در دهه 1970 میلادی توسط کمپانی داسوبرگه فرانسه تکمیل شد. اولین رویارویی ایرانیان با میراژ به سالهای هشت سال دفاع مقدس بازمی گردد که با ایجاد تغییرات گسترده در تاکتیک های نیروی هوایی عراق، سیل گسترده ای از جنگنده های فرانسوی وارد نیروی هوایی عراق شد. رزم هوایی، عملیات های تهاجم عمقی در خاک ایران و حملات ضد کشتی از جمله ماموریت های اصلی میراژهای عراقی بر ضد ایران بود. با پایان جنگ ایران و عراق تعدادی از میراژهای عراقی به ایران آمدند.

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با وجود مشکلات فراوان به دلیل نبود هیچ گونه پشتیبانی و یا تجریه یا آموزش در بحث استفاده از این پرنده فرانسوی و تنها به لطف تخصص بالا و تلاش های شبانه روزی متخصصان نهاجا موفق شد تا این جنگنده فرانسوی را به شرایط پروازی برساند. تا به امروز تصاویر مختلفی از میراژهای اف 1 نهاجا در حال پرواز منتشر شده است و این امر نشان دهنده این مسئله است متخصصان ایرانی در پروازی نگاه داشتن این پرنده فرانسوی موفق عمل کردند. در بخش تسلیحاتی نیز مسئولین امر سال گذشته از نصب یک نوع موشک کروز با برد 300 کیلومتر بر روی میراژهای نهاجا خبر دادند که خبر جدیدتری از این پروژه منتشر نشده است.

اما در مورد سایر تسلیحات به دلیل تحریم های شدید در این بخش و وجود پرنده هایی مثل اف 4 فانتوم و یا اف 14 تامکت که پرسنل ایرانی در سالهای اخیر از تجربه بسیار بهتری در اورهال و طراحی انواع تسلیحات و سامانه های بومی برای آنها پیدا کردند باعث شده است تا ناوگان کوچک میراژهای نهاجا یک اولویت خیلی مهم برای نیروی هوایی ایران نباشد.


حال سوال دیگری مطرح می شود و آن این است که آیا قرار است در صورت خرید نظامی از فرانسه، صرفا میراژهای ایرانی قطعات یدکی بیشتری دریافت کرده و با همان رادارها و تسلیحات قدیمی مسلح شوند؟ در این صورت باید گفت که آن رادارها و تسلیحات قدیمی که در انبارهای ارتش فرانسه به وفور هم یافت می شوند هیچ ارزش عملیاتی نداشته و خرید آن را می توان صرفا هدر دادن سرمایه های ملی قلمداد کرد. ای بسا اگر قرار باشد به این صورت پول هزینه شود با خرج کردن همان پول در داخل می توان نتایج بهتری را برای ناوگان میراژ نهاجا به دست آورد که تاکنون نیز با عمردهی انقلابی و به روزرسانی های صورت گرفته، این جنگنده به نسبت مدل ورودی به ایران، بهبود محسوسی یافته است.

میراژ 2000؛ آخرین عضو از خانواده میراژها

مدل دیگر میراژ که هم اکنون در نیروی هوایی فرانسه همچنان مشغول به خدمت است میراژ 2000 نام دارد. یک جنگنده چند ماموریتی با قابلیت های پروازی و رزمی مناسب که توانست در سالهای آخر قرن بیستم نیز در بازار صادرات موفق ظاهر شده و در نیروی هوایی چندین کشور دنیا نیز وارد خدمت شود.

اما آیا خرید میراژ 2000 برای نهاجا اقدامی مناسب خواهد بود ؟

برای پاسخ به این سوال باید به چند نکته اشاره کرد. اول اینکه تولید میراژ 2000 چندین سال است که به پایان رسیده است و در صورتی که کشوری چه ایران و چه غیر از ایران قصد خرید میراژ 2000 را داشته باشد بایستی از هواپیماهای دست دوم ارتش فرانسه و یا دیگر کاربران آن که قصد از خدمت خارج کردن آن را دارند استفاده کند.

اگرچه امکان اورهال و آماده کردن این هواپیما برای مشتری جدید امکانپذیر است اما این عمل مسلما نیاز به هزینه های سنگین دارد. فراموش نکنیم که در این حالت طرف خریدار بایستی مبلغی را برای خود جنگنده، مبلغی را برای قطعات یدکی، مهمات، آموزش ها پرداخت کند و در این مورد هزینه یک تعمیر و آماده سازی سنگین نیز به این مخارج اضافه می شود.

نکته بعدی این است که در حال حاضر میراژ2000 در خود فرانسه در حال خروج از خدمت و جایگزینی با رافال است و کشور برزیل هم میراژهای 2000 خود را از خدمت خارج کرده و مصر، هندوستان و قطر هم به عنوان کاربران میراژ 2000 رافال را خریداری کردند. منظور از این اشارات این بود که هر چه جلوتر می رویم بدست آوردن قطعات یدکی برای میراژ2000 گرانتر و سختر شده و در صورت انتخاب این هواپیما توسط ایران مسلما با افزایش هزینه ها و مشکلات فراوان برای عملیاتی نگاه داشتن این ناوگان رو به رو خواهیم شد.


اما پیش از رسیدن به بحث هواپیمای رافال به عنوان جدیدترین جنگنده فرانسوی ها که در حال حاضر در خط تولید است بایستی به یک نکته اشاره کرد. تمام مشکلات اشاره شده در بالا وجود دارند اما این بدین معنا نیست که نتوان حتی از ناوگان میراژ اف نهاجا استفاده بهینه را برد. با جستجویی ساده در فضای مجازی به نیروی هوایی کشور مراکش از جمله دارندگان میراژ اف 1 میرسیم. به نوعی می توان این میراژ را که با عوان MF2000 شناخته می شود پیشرفته ترین مدل از میراژ اف 1 دانست. این هواپیما با تسلیحات و الکترونیک پروازی مورد استفاده در میراژ 2000 ارتقاء یافته و توان حمل تسلیحات و سامانه های پیشرفته ای را پیدا کرده است.


رادار RDY-3 با قابلیت درگیری با چند هدف هوایی به صورت همزمان و همچنین نقشه برداری از سطح زمین، توان حمل موشک های هوا به هوا میکا که هم اکنون در هواپیماهای میراژ2000 و رافال مورد استفاده قرار می گیرد، نصب غلاف هدف گیری و شناسایی Damocles که پیشرفته ترین غلاف هدف گیری/ شناسایی حال حاضر نیروی هوایی فرانسه محسوب می شود، قابلیت حمل بمب های هدایت لیزری و همچنین سامانه اخلال گر دفاع از خود از جمله ویژگی های خاص این مدل از میراژ اف 1 به حساب می آید. الگوی مناسبی که می تواند بدون صرف هزینه آنچنانی و یا ایجاد تغییرات ساختاری زیاد، جهش قابل توجهی را توان رزمی ایران ایجاد کند.

رافال؛ شاه مهره گران قیمت فرانسه در آسمان

به رافال جدیدترین جنگنده فرانسوی می رسیم. این هواپیمای رزمی فرانسوی که به مانند میراژها ساخته شرکت داسو می باشد یک جنگنده چند ماموریتی نسل 4++ محسوب می شود. رادار آرایه فازی، کابین مجهز به نمایشگرهای صفحه تخت، قابلیت پرواز سوپر کروز، برد پروازی و قابلیت حمل محموله قابل توجه رزمی همه از نقاط قوت رافال محسوب می شود. اما چند چالش اساسی در بحث خرید این جنگنده پیشرفته برای ایران، به فرض وجود این چنین برنامه ای، وجود دارد.

یکی از اولین مشکلات برای رافال بحث قیمت بالای این جنگنده است. صرفا هر فروند از جنگنده های رافال بسته به نوع آن در بین 90 الی 110 میلیون دلار هزینه دارد.

روز جمعه نیز خبر بدی برای رافال منتشر شد چراکه اعلام شد هندوستان برنامه خرید 126 فروند رافال را کنار گذاشت و صرفا 36 فروندی را که چند ماه پیش سفارش داد را تحویل می گیرد. این تصمیم هندی ها مسلما به افزایش بهای رافال منجر خواهد شد.

در حال حاضر مصر و قطر هر کدام 24 فروند و هند نیز 36 فروند رافال سفارش داده اند. نیروی هوایی و دریایی فرانسه نیز نهایتا به 150 فروند رافال نیاز خواهند داشت و مشخصا با نبود سفارش کافی بهای رافال از این نیز بیشتر خواهد شد. برای مثال قرارداد قطری ها که شامل خرید 24 فروند رافال، آموزش 36 خلبان، 100 تکنسین و قطعات یدکی به همراه تسلیحات است بهایی در حدود هفت میلیارد و دویست میلیون دلار دارد.


با فرض دادن همچنین سفارش از طرف ایران بایستی این نکته را هم یادآور شد که قطر از جمله کاربران قدیمی میراژ بوده و بسیاری از زیرساخت های لازم برای پذیرش این جنگنده پیشرفته را در اختیار دارد، اما در مورد کشوری مثل ایران این زیر ساخت ها بایستی طراحی و ساخته شوند که این خود باعث افزایش زمان تحویل و عملیاتی شدن این جنگنده و مسلما افزایش شدید هزینه ها خواهد بود.

جنگنده های فرانسوی یا چینی و روسی؛ کدام پاسخگوی نیاز ایران هستند؟

اگرچه برخی نگاههای غرب پسند، همه تولیدات این کشورها را بهترین در دنیا معرفی می کنند اما گزینه های چینی و روسی نیز در این میان وجود دارد. مثلا با نگاهی به خانواده هواپیماهای رزمی فلانکر ساخت شرکت سوخو به اطلاعات جالبی می رسیم.

بهای این جنگنده های روسی بسته به مدل آنها بین 45 الی 65 میلیون دلار اعلام شده است یعنی چیزی در حدود نصف قیمت رافال! نکته بعدی این است که به طور کلی جنگ افزارهای روسی نسبت به نمونه های غربی از هزینه های پایین تری چه در بخش خرید و چه در بحث تعمیر و نگهداری برخوردار هستند. در عین حال می توان با زیرساخت های کمتر نیز از این جنگ افزارها بهره برد که بیشتر آنها در ایران موجود است.

مسئله دیگر کمبود برخی سلاح های کلیدی در هواپیمای رافال است. شاید برای شما جالب باشد که بدانید در حال حاضر این هواپیما فاقد بمب های سنگرشکن و همچنین موشک های ضد رادار هوا به سطح می باشد. در بحث بمب های سنگر شکن در دنیا دو کشور آمریکا و روسیه در حال حاضر به عنوان تولید کننده شناخته می شوند و ایران نیز از جمله دارندگان بمب های سنگر شکن روسی با نام KAB-1500 است.

 موشک کروز SCALP که گونه ای از موشک انگلیسی Storm Shadow می باشد بر روی رافال نصب شده است و دارای سر جنگی نفوذگر می باشد که البته تولید شدن آن در انگلستان خود یک مشکل اساسی در تهیه آن به حساب می آید. در بحث ضد رادار نیز ایران در حال حاضر موشک های ضد رادار روسی KH-58 را در اختیار دارد اما در حال حاضر موشک فرانسوی ضد رادار به روزی وجود ندارد. در حال حاضر در جهان غرب دو موشک ضد رادار آلارم انگلیسی و هارم آمریکایی حضور دارند که صحبت از حضور آنها در ایران غیرمنطقی به نظر می رسد.

در بخش ضد کشتی نیز در حال حاضر رافال به موشک اگزوست مسلح است که در این بخش روسها برتری قاطعی با موشک هایی مثل KH-31 و یا مدل هوا پرتاب موشک کلاب دست برتر را در اختیار دارد. یک نکته ظریف در بحث پشتیبانی از جنگنده های روسی نیز وجود دارد.

درست است که روسیه هم سابقه مناسبی درباره پشتیبانی از جنگ افزارهای خود را ندارد اما بر فرض قطع شدن ناگهانی روابط با روسها، باز هم می توان حداقل بخشی از قطعات مربوط به این جنگنده ها را از کشورهایی مثل چین و هند که خط تولید سوخوی 30 در آنها وجود دارد به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تهیه کرد ، اما اگر روزی پشتیبانی فرانسه از جنگنده رافال قطع شود از کجا می توان قطعات آن را تهیه کرد؟

در نهایت باید این نکته را ذکر کرد که رافال فرانسوی هم مشخصا در برخی از شاخصه های پروازی و رزمی بر خانواده فلانکر روسی برتری دارد و بدون شک یکی از جنگنده های خوب حال حاضر جهان به حساب می آید، اما با نگاهی به شرایط کلی مثل بهای تمام شده، تضمین پشتیبانی و مقایسه کلی تسلیحات همراه می توان اینگونه نتیجه گرفت که حداقل در حال حاضر، حتی به فرض چراغ سبز پاریس، خرید پرنده ای مثل سوخوی 30 یا سوخوی 35 روسی گزینه ای عاقلانه تر برای ایران خواهد بود.

نمک گیر شدن صنایع نظامی فرانسه با پولهای حاشیه نشینان خلیج فارس

بحث بعدی هم که باید به آن اشاره کرد روابط بسیار نزدیک نظامی فرانسه با کشورهای شیوخ خلیج فارس است. آیا اصولا پاریس حاضر می شود تا سلاح های خود را آن هم سلاح پیشرفته ای مثل جنگنده رافال را در اختیار ایران قرار دهد؟ آیا لابی های عربی و ایضا صهیونیستی در پاریس این اجازه را به پاریس می دهند؟

باید توجه داشت که پاریس با ایفای نقش منتقد و مخالف در مذاکرات هسته ای، توانست جایگاه بهتری در بین برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس پیدا کند و این نقش، منجر به عقد قراردادهای مختلف و میلیارد دلاری برای فروش تجهیزات نظامی فرانسوی به این کشورها شد و قطعا چنین شرکایی که صفر تا صد امور نظامی خود را به غربی ها واگذار و حتی جرات و دانش بستن پیچ های یک جنگنده را ندارند، به نیروهای مسلح ایران که انبوهی از نخبگان و متخصصان متعهد در بین آنها وجود دارد، ارجحیت دارد.

ضمن آنکه دیگر روابط فرانسه با کشورهای مذکور که بخشی از سود آن به جیب صنایع نظامی فرانسوی رفته - مانند ایجاد پایگاه نظامی در منطقه خلیج فارس- با کوچکترین همکاری نزدیک با ایران، نقش بر آب خواهد شد.

آیا تشخیص و اعلام نیازهای دفاعی نیروهای مسلح وظیفه سخنگوی دولت است؟


بررسی های مشرق نشان می دهد گزینه های فوق تا حد نزدیک به یقین، نادرست بوده و حتی اظهارنظر شفاهی در این خصوص نیز تکذیب می شود چه برسد به مذاکره در این زمینه.


نهایت آنکه، برای وزیر خارجه ای که آمده بود برای همکاری بیشتر پژو و رنو با ایران خواهش و درخواست کند، بالا رفتن سطح درخواست های ایران به حد میراژ و ایرباس از زبان سخنگوی دولت، مفید است یا مضر؟ بدقولی پژو کجا و قابل اطمینان بودن صنایع نظامی فرانسه در تامین نیازهای نیروی هوایی ایران کجا؟

لذا ترجیح آن است که این سخنان را یک ویراژ سیاسی و رسانه ای در نظر بگیریم تا درخواست جدی برای خرید "میراژ".